درمان جابجایی (دررفتگی و نیمه درفتگی) مفصل و استخوان لگن بدون جراحی
به سر گرد استخوان ران (فمور)، مفصل ران (هیپ) گفته می‌شود که در حالت عادی داخل حفره کاسه مانند لگن، موسوم به استابولوم قرار دارد. این نوع مفصل، مفصل گوی و کاسه‌ای نامیده می‌شود. زمانی که سر استخوان ران از محل معمول خود، در حفره مفصل بیرون بیاید، مشکل دررفتگی هیپ یا لگن پیش می‌آید. ازآنجایی که دررفتگی لگن غالباً در سوانح جدی و در اثر وارد شدن ضربه شدید رخ می‌دهد، بیش از 50 % بیماران در بعضی نقاط بدن، به ویژه بخش فوقانی استخوان ران، دچار شکستگی نیز می‌شوند.
انواع دررفتگی لگن
انواع دررفتگی لگن شامل موارد زیر است:
دررفتگی خلفی هیپ
استخوان ران دررفته در یک جهت بیرون می‌زند. دررفتگی خلفی لگن باعث می‌شود که ران به سمت عقب برآمدگی پیدا کند و بیمار نتواند پا را حرکت دهد.
دررفتگی قدامی هیپ
دررفتگی قدامی هیپ باعث می‌شود که ران به سمت جلو برآمدگی پیدا کند، در این حالت بیمار می‌تواند پا را رو به بیرون بچرخاند. درصد شیوع این نوع دررفتگی از دررفتگی خلفی کمتر است.
علل
تصادفات وسائل نقلیه موتوری شایع‌ترین علت دررفتگی تروماتیک لگن محسوب می‌شود. دررفتگی غالباً زمانی رخ می‌دهد که زانو هنگام تصادف، به داشبورد برخورد کند. این نیرو ران را به عقب می‌راند، در نتیجه سر توپی استخوان ران از حفره هیپ خارج می‌شود. بستن کمربند ایمنی احتمال دررفتگی لگن را حین سانحه به شدت کاهش می‌دهد.
افتادن از بلندی (برای مثال از نردبان) یا حوادث صنعتی نیز نیروی کافی را برای دررفتگی لگن وارد می‌کند.
احساس بیمار پس از دررفتگی لگن
بیمار بلافاصله پس از دررفتگی لگن دچار دردی شدید می‌شود و اصلاً نمی‌تواند پا را حرکت بدهد. همچنین بیمار نمی‌تواند راه برود یا وزن بدن را روی پای آسیب دیده بیاندازد. به علاوه اگر دررفتگی به عصب‌ها نیز آسیب زده باشد، پا یا پایین پا نیز دچار بی‌حسی می‌شود. از آنجایی که استخوان دررفته به ساختارهای اطراف آسیب می‌زند، دررفتگی لگن با پارگی عضلات، رباط‌ها یا تاندون‌ها، شکستگی استخوان و آسیب دیدگی غضروف مفصل ران نیز همراه است.
عوارض
دررفتگی لگن عوارض بلندمدتی را به دنبال دارد، به ویژه اگر همراه با شکستگی باشد.
- آسیب عصبی: وقتی استخوان ران از حفره استابولوم بیرون می‌آید، به خصوص در حالت دررفتگی خلفی، استخوان عصب‌های هیپ را له می‌کند و آنها را تحت کشش قرار می‌دهد. عصب سیاتیک که از پایین کمر تا پشت پاها کشیده شده است، عموماً هنگام دررفتگی مفصل ران آسیب می‌بیند. آسیب‌دیدگی عصب سیاتیک باعث ضعف پایین پا می‌شود و توانایی بیمار را برای حرکت دادن عادی زانو، مچ پا و پایین پا تحت الشعاع قرار می‌دهد. عصب سیاتیک در 10 % از موارد دررفتگی لگن آسیب می‌بیند. اکثر این بیماران باید دوران بهبود عصب را نیز پشت سر بگذارند.
- استئونکروز: استخوان ران در زمان بیرون آمدن از حفره، رگ‌ها و عصب‌ها را پاره می‌کند. اگر خون به استخوان نرسد، استخوان می‌میرد و عارضه استئونکروز (نکروز آواسکولار) بروز می‌یابد. مرگ استخوان عارضه‌ای دردناک است که در نهایت به از بین رفتن مفصل لگن و آرتریت لگن می‌انجامد.
- آرتریت: گاهی غضروف محافظ پوشش دهنده استخوان آسیب می‌بیند؛ این آسیب‌دیدگی احتمال ابتلا به آرتریت مفصل را افزایش می‌دهد. آرتریت در نهایت انجام عمل‌هایی مانند تعویض کامل مفصل ران را ضروری می‌سازد.
دررفتگی لگن چگونه تشخیص داده می‌شود؟
چنانچه بیمار به جز دررفتگی لگن آسیب دیگری ندیده باشد، پزشک دررفتگی را صرفاً با مشاهده موقعیت پا تشخیص می‌دهد. اما چون دررفتگی لگن غالباً با آسیب‌های دیگری همراه است، پزشک معاینه بالینی کاملی را انجام می‌دهد. همچنین پزشک از روش‌های تصویربرداری مانند رادیوگرافی برای دیدن موقعیت دقیق استخوان‌های دررفته و دیگر شکستگی‌های استخوان ران یا لگن استفاده می‌کند.
برای درمان دررفتگی لگن چه می‌توان کرد؟
برای درمان دررفتگی یا نیمه دررفتگی لگن بیمار، دکتر روش‌های زیر را پیشنهاد می‌کند:
جاانداختن
پزشک به محض تشخیص دادن دررفتگی لگن، عمل جااندازی را انجام می‌دهد، یعنی استخوان را با دست به جای خود برمی‌گرداند و در موقعیت اصلی قرار می‌دهد. معمولاً ابتدا بیمار داروی بی‌حسی موضعی یا آرام‌بخش دریافت می‌کند، سپس استخوان بلافاصله جاانداخته می‌شود؛ اما عمل جا انداختن استخوان گاهی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود.
استراحت
استراحت و تعدیل فعالیت‌ها برای درمان دررفتگی ران مفید است، البته بیمار نباید استراحت مطلق داشته باشد، چون بی‌تحرکی کامل عضلات را تحلیل می‌برد و باعث لخته شدن خون می‌شود. پزشک بالش V شکلی را برای بیمار تجویز می‌کند که باید بین پاها قرار داده شود تا پاها از هم جدا بماند و مفصل ران در موقعیت پایدارتری قرار بگیرد.
بریس
اگر مفصل ران دررفته پایدار باشد، نیازی به بستن آتل یا بریس نیست. اما اگر مفصل ناپایدار باشد، پای بیمار برای ثابت نگه داشتن مفصل گچ گرفته می‌شود یا بریس برای آن تجویز می‌شود. گچ یا بریس معمولاً بعد از 8 ـ 6 باز می‌شود. گچ معمولاً از فایبرگلاس تهیه می‌شود.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی دوران بهبود پس از دررفتگی لگن را تسریع می‌کند. فیزیوتراپی عضلات اطراف مفصل ران را تقویت می‌کند تا به این ترتیب از نیمه دررفتگی‌های آتی لگن جلوگیری شود. تمرین‌های کششی ملایم و حرکت دادن مفصل ران برای بیمار مفید است، چون حرکت سطوح مفصلی را لغزنده می‌کند و مواد مغذی را به آن می‌رساند. بیمار باید سعی کند که مفصل را در تمام جهات حرکت دهد، مگر آن که عصب در یک جهت خاص گیر افتاده و تحت فشار قرار گرفته باشد. نرمش‌های کششی به بیمار کمک می‌کند تا پا را در حالت خوابیده و نشسته، رو به بیرون بچرخاند.
شاک ویوتراپی
شاک ویوتراپی درمانی با اثر درازمدت برای تسکین درد ناشی از دررفتگی لگن است. در این روش با رساندن امواج صوتی پرتوان به زانو، آسیب‌های بسیار جزئی ایجاد می‌شود که باعث رگ‌زایی می‌شود و با افزایش دادن اکسیژن‌رسانی و خون‌رسانی به استخوان و بافت بیمار یا آسیب دیده، سازوکارهای ترمیمی طبیعی بدن را برمی‌انگیزد.
تحریک الکتریکی عصب (TENS)
تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS) روش دیگری برای تسکین درد ناشی از دررفتگی لگن است. TENS دستگاهی برقی است که با باتری کار می‌کند، الکترودهای دستگاه روی پوست گذاشته می‌شود تا تکانه‌های الکتریکی به فیبرهای عصبی زیر سطح پوست منتقل شود. TENS با بلوک کردن سیگنال‌های درد که از راه نخاع و سیستم عصبی محیطی به مغز می‌رود، درد را تسکین می‌دهد. به علاوه TENS باعث تولید اندورفین، یعنی مسکن طبیعی بدن می‌شود. الکترودها معمولاً دور ناحیه دردناک یا روی نقاط طب فشاری گذاشته می‌شود.
ورزش درمانی
ورزش درمانی دررفتگی لگن با هدف تقویت و کشش عضلات اطراف لگن انجام می‌شود تا بیمار بتواند دوباره فعالیت کند. انجام دادن روزانه این نرمش‌ها روند بهبود را تسریع می‌کند.
برخی از ورزش‌هایی که بهبود بیمار بعد از دررفتگی لگن کمک می‌کنند عبارت اند از:
بالا بردن زانو در حالت ایستاده
برای تقویت عضلات به کمک حرکت بالا بردن زانو در حالت ایستاده به روش زیر عمل کنید:
- با هر دو دست از پشت یک صندلی محکم بگیرید.
- رو به صندلی بایستید.
- پای آسیب دیده را به آرامی از روی زمین بلند کنید.
- زانو را با احتیاط خم کنید.
- پا را به سمت بالا تنه ببرید.
- زانو را بیشتر از سطح کمر بالا نبرید.
- سه ثانیه در این حالت بمانید.
- پا را به آهستگی پایین بیاورید و در موقعیت اولیه قرار بگیرید.
- حرکت را 10 بار تکرار کنید.
- سعی کنید این نرمش را روزانه در 4 ست 10 مرتبه‌ای انجام دهید.
کشش و خم کردن مفصل ران
برای کشش مفصل ران و عضلات پا باید حرکت خمش مفصل ران یا تاب دادن پاها را انجام دهید. این حرکت را می‌توان روی زمین یا در آب انجام داد؛ عمق آب باید تا کمر یا قفسه سینه باشد. اگر حرکت را در آب انجام می‌دهید، پای سالم را کنار دیوار استخر نگه دارید. اگر حرکت را روی زمین انجام می‌دهید، یک صندلی محکم پیدا کنید و پهلوی سالم را کنار صندلی نگه دارید. با دست سمت سالم از لبه استخر یا پشتی صندلی بگیرید. پای آسیب دیده را به آرامی بلند کنید. پا را رو به جلو و بیرون تاب بدهید. اگر می‌توانید 5 ثانیه در این حالت بمانید. سپس پا را با احتیاط رو به عقب تاب بدهید و 5 ثانیه نیز این حالت را حفظ کنید. سپس به آرامی پا را به وضعیت اولیه برگردانید. این حرکت را 10 بار تکرار کنید. دقت کنید که فقط مفصل ران باید حین این نرمش حرکت کند و نباید بالاتنه یا گردن را تکان دهید.
جراحی
برای درمان دررفتگی‌های شدیدتر لازم است که عمل جراحی، قبل از جاانداختن مفصل انجام شود. اگر قطعات استخوان یا غضروف جدا شده باشد، ابتدا باید این جسم‌های شناور بیرون آورده شود و سپس برای جا انداختن مفصل ران اقدام شود؛ در غیر این صورت اجسام شناور مفصل را ناپایدار می‌کند.
