زانو درد:درمان توانبخشی با فیزیوتراپی، ورزش و جراحی
افراد بسیاری تصور می‌کنند که زانو درد مختص سالمندان است، اما واقعیت این است که درد زانو محدود به گروه سنی خاصی نیست. زانو درد چه پی‌آمد بیماری‌های التهابی مفصل، چه پی‌آمد آسیب‌دیدگی باشد، باید ابتدا علت آن تشخیص داده شود. زانو درد شدید منجر به التهاب و مشکلات حرکتی می‌شود. پیش‌شرط یک درمان موفق، تشخیص دقیق علت زانو درد است.
علل شایع درد زانو مزمن را می‌توان در پنج گروه اصلی جای داد که عبارت‌اند از: آسیب دیدگی، عفونت، علل متابولیک، سایش و اختلال‌های بافت پیوندی. برای درمان زانو درد از روش‌های مختلف طب فیزیکی چون ماساژ، طب سوزنی، لیزر درمانی و ورزش بهره گرفته می‌شود.
علل درد زانو
عارضه‌های زیر منجر به زانودرد می‌شود، محل، شدت و نوع درد زانو بسته به عارضه مولد درد دارد:
- زانو درد قدامی
- بیماری ازگود اشلاتر که باعث زانو درد در افراد جوان می‌شود.
- بیماری‌های التهابی مفصل که شامل روماتیسم زانو، آرتروز زانو و نقرس می‌شود.
- کیست بیکر ورم مملو از مایعی است که پشت زانو ایجاد می‌شود. کیست بیکر گاهی با ورم و التهابی همراه است که از علل دیگری مانند آرتریت نشأت می‌گیرد و باعث درد در پشت مفصل زانو می‌شود.
- بورسیت (التهاب بورس): التهاب ناشی از تحمیل فشار مکرر به زانو در اثر فعالیت‌هایی مانند زانو زدن به مدت طولانی، استفاده بیش از حد از زانو یا آسیب دیدگی
- اختلال‌های بافت پیوندی مانند لوپوس
- سندرم نوار ایلیوتیبیال: این سندرم نوعی اختلال مفصل ران در اثر آسیب دیدگی نوار ضخیمی است که از مفصل ران تا بیرون زانو کشیده شده است.
- آسیب دیدگی‌های زانو: آسیب دیدن رباط صلیبی قدامی یا رباط طرفی داخلی به خونریزی داخل زانو می‌انجامد و درد را تشدید می‌کند.
- کشیدگی یا پیچ خوردن زانو: آسیب دیدگی‌های جزئی رباط‌ها در اثر چرخش غیرعادی یا ناگهانی
- پاره شدن غضروف (پارگی مینیسک زانو): دردی که داخل یا خارج مفصل زانو حس می‌شود.
- التهاب تاندون (تاندونیت): دردی که جلوی زانو حس می‌شود و در اثر بالا و پایین رفتن از پله‌ها یا سطوح شیبدار تشدید می‌شود.
- پارگی رباط (پارگی رباط صلیبی قدامی ACL): این آسیب دیدگی منجر به زانو درد و ناپایداری مفصل زانو می‌شود.
- عفونت مفصلی
آسیب دیدگی‌های ناگهانی (حاد)
هنگام آسیب دیدگی ناگهانی ضربه مستقیمی به زانو وارد می‌شود، زانو به شیوه‌ای نامناسب می‌چرخد و خم می‌شود یا فرد روی زانوی خود زمین می‌خورد. علائم آسیب دیدگی ناگهانی زانو عبارت است از:
- درد
- کبودی یا ورم شدید که دو دقیقه پس از آسیب دیدگی بروز می‌یابد.
- درد، ضعف، احساس سرما، گزگز، رنگ پریدگی یا آبی شدن رنگ پوست در ناحیه زانو یا پایین پا
زانوی دوندگان چیست؟
زانوی دوندگان به تنهایی عارضه محسوب نمی‌شود و در واقع اصطلاحی است که برای توصیف مجموعه‌ای از اختلال‌های خاص، مانند سندرم نوار ایلیوتیبیال (سندرم IT باند ) و سندرم درد پتلوفمورال (درد کشکک زانو) به کار برده می‌شود. زانوی دوندگان مشکلی شایع در میان این گروه از ورزشکاران است که البته در ورزش‌هایی، مانند پیاده‌روی، دوچرخه سواری و پرش، که لازمه انجام آنها خم کردن زانو است، نیز بروز می‌یابد. این عارضه با درد اطراف زانو همراه است. آسیب دیدگی مستقیم یا استفاده بیش از حد از زانو، عدم هم‌ترازی استخوان‌های پا یا زانو، مشکلات مربوط به کف پا یا ضعف عضلات ران نیز از علل زانوی دوندگان به شمار می‌آید.
ارتباط زانو درد و آرتروز
آرتروز نیز می‌تواند علت زانو درد باشد. در واقع 95 % از زانو دردهای ناشی از بیماری‌های التهابی مفصل همان آرتروز است که در اثر ساییدگی مفصل ایجاد شده است. عارضه‌های دیگری مانند روماتیسم از علل شایع زانو درد محسوب نمی‌شود.
زانو درد در دوران بارداری
تحمل زانو درد در دوران بارداری چندان تعجب‌آور نیست، چرا که وزن اضافی به مشکلات زانو دامن می‌زند. فشار مضاعف روی مفاصل تحمل کننده‌ی وزن باعث زانو درد شدید می‌شود. تغییرات هورمونی دوران حاملگی نیز نقش مهمی در تجربه زانو درد مادران آینده دارد. در سه ماهه سوم هورمون‌هایی برای شل کردن بعضی رباط‌ها و تاندون‌ها، از جمله تاندون‌های اطراف زانو، آزاد می‌شود.
سندرم درد پاتلوفمورال (زانو درد در جوانان)
سندرم درد پاتلوفمورال غالباً نتیجه عدم تعادل در عضلات اطراف زانو است که بر کاسه زانو (کشکک) و غضروف داخل این مفصل اثر می‌گذارد. از هر سه فرد جوان یک نفر این نوع زانو درد را تجربه می‌کند. علائم این سندرم شامل درد و احساس کشش، سایش و صدا دادن زانو می‌شود. مصرف مسکن، ورزش و فیزیوتراپی از روش‌های درمان این عارضه محسوب می‌شود.
زانو درد در سالمندان
زانوی سالمندان در گذر سال‌های متمادی سایش شدیدی را تحمل کرده است که مفصل را در برابر درد آسیب‌پذیر می‌سازد. علاوه بر سایش عادی زانو که پی‌آمد طبیعی افزایش سن است، عامل‌ها و عارضه‌های دیگری نیز به زانو درد مداوم یا موقعیتی سالمندان دامن می‌زند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- صدمه یا آسیب دیدگی
- چاقی
- سابقه استفاده از زانو در فعالیت‌های پربرخوردی مانند ورزش
- آرتروز (متلاشی شدن غضروف)
- استفاده بیش از حد
علائم
زانو درد با علائم دیگری مانند موارد زیر همراه است:
- ورم، قرمزی یا گرم شدن زانو
- ورم کردن اطراف زانو
- خالی کردن زانو
- قفل کردن یا صدا دادن زانو
- ناتوانی در صاف کردن زانو
در صورت درد زانو به پزشک یا بخش اورژانس مراجعه کنید. اگر تب دارید و زانویتان داغ و قرمز شده است، به سرعت به پزشک یا نزدیکترین اورژانس مراجعه کنید.
تشخیص
پزشک از بیمار می‌خواهد علائم را شرح دهد و سپس زانو را معاینه می‌کند. برای تشخیص دقیق از آزمایش‌های زیر بهره گرفته می‌شود:
- آزمایش خون
- تصویربرداری‌هایی مانند رادیولوژی، سونوگرافی یا ام آر آی
- آسپیراسیون مفصل زانو: مقدار کمی از مایع با سوزن از زانو خارج می‌شود.
آیا درد خود به خود تسکین می‌یابد؟
بستگی دارد، درد ناشی از آرتروز فراز و نشیب دارد، ممکن است درد کاملاً برطرف نشود، اما گاهی تا حد زیادی تسکین می‌یابد. درد مربوط به آسیب دیدگی در ابتدا کمتر می‌شود، اما اگر اقدامی برای درمان مفصل آسیب دیده انجام نشود، بیمار دیگر نمی‌تواند بعضی فعالیت‌ها را انجام دهد.
درمان زانو درد
استراحت
استراحت کردن برای التیام درد زانو بسیار مهم است. انجام فعالیت‌هایی که به زانوی آسیب‌دیده و دردناک فشار وارد می‌کند، ممنوع است، در غیر این صورت روند التیام آهسته می‌شود یا انجام نمی‌گیرد. البته بعضی حرکت‌ها به تسکین زانو درد کمک می‌کند. انقباض‌های ایزومتریک پایه و تمرین‌های افزایش دامنه حرکتی و بدون درد ملایمی که بر روی مفصل و عضلات اطراف آسیب دیدگی انجام می‌شود، روند التیام را شتاب می‌دهد.
یخ
کرایوتراپی یا سرمادرمانی درد زانو و آسیب‌های حاد را تسکین می‌دهد. از یخ به منظور به حداقل رساندن ورم و کاهش درد استفاده می‌شود. توصیه می‌شود که در دو یا سه روز پس از آسیب دیدگی، یخ روی زانوی دردناک بگذارید. تا زمان برطرف شدن داغی و حرارتی که پس از آسیب دیدگی حس می‌کنید، هر دو یا سه ساعت یک بار، به مدت 20 دقیقه یخ روی زانو بگذارید. یخ درد و ورم ناشی از صدماتی مانند کشیدگی رباط و کبودی یا پارگی عضله، را در بافت‌های نرم آسیب دیده کاهش می‌دهد.
گرما
بهتر است تا 48 ساعت پس از آسیب دیدگی از گرم کردن زانو و ماساژ گرم خودداری کنید، چون حرارت باعث خونریزی می‌شود. بنابراین گرم کردن زودهنگام ممکن است خطرناک باشد.
پس از آن که دیگر در زانو احساس گرما نکردید، کمپرس گرم جریان خون را بهبود می‌دهد. توصیه می‌شود که کمپرس گرم را هر روز چند بار، هر بار به مدت 20 دقیقه روی زانو قرار دهید تا جریان خون افزایش یابد و روند التیام تسریع شود. همچنین گرما عضلات را شل می‌کند ودرد را تسکین می‌دهد.
اثر کاهش وزن بر تسکین درد زانو
اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن فشار روی زانو را کمتر خواهد کرد.
ارتباط بین زانو درد و تغذیه
تنها ارتباط بین تغذیه و زانو درد به اضافه وزن مربوط می‌شود. اگر اضافه وزن دارید، با رعایت کردن یک رژیم غذایی سالم و مصرف مواد مغذی می‌توانید وزن خود را به حد ایده‌آل نزدیک کنید.
ارتوز و کفی طبی
ارتوز یکی از وسایل ارتوپدی است که از آن برای تغییر یا تعدیل عملکرد کف پا استفاده می‌شود. ارتوز برای درمان، تنظیم و حمایت از اختلال‌های زیست مکانیکی مختلف کف پا طراحی شده است. بعضی ارتوزها، مانند کاپ پاشنه یا کفی طبی، وسایل ساده و آماده‌ای هستند. کفی طبی برای نگه داشتن گودی کف پا در کفش قرار داده می‌شود تا با تنظیم کردن ساختار پا، حالت غیرعادی کف پا را از بین ببرد. ارتوز یا کفی طبی با توجه به نیاز بیمار داخل کفش گذاشته می‌شود تا از کف پا محافظت کند و راحتی بیشتری را ارائه دهد.
زانوبند طبی
زانوبندهای طبی (بریس‌های) مختلفی در بازار وجود دارد. از بعضی از آنها پس از عمل و به منظور جلوگیری از انجام حرکت‌های خطرناک در دوران بهبود استفاده می‌شود. بعضی زانوبندها با هدف پیشگیری از بروز آسیب دیدگی بسته می‌شود، که از آن جمله می‌توان به زانوبندهای بزرگی اشاره کرد که فوتبالیست‌ها به پا می‌بندند. شماری از زانوبندها نیز حمایت از زانو و راحتی فرد را هنگام انجام فعالیت‌های خاص افزایش می‌دهد.
دارو درمانی
داروی بدون نسخه اصلی که برای تسکین زانو درد مصرف می‌شود، استامینوفن (تایلنول و اقلام مشابه) و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسین است. این داروها درد زانو ناشی از کشیدگی‌های ساده یا حتی بیماری‌های التهابی مفصل را آرام می‌کند.
اوزون درمانی
تزریق اوزون در زانو درد را کاهش می‌دهد و عملکرد و کیفیت زندگی بیماران دچار آرترزو زانو را بهبود می‌بخشد. اوزون گازی متشکل از سه اتم اکسیژن است که التهاب را کاهش می‌دهد و رادیکال‌های آزاد داخل زانو را متعادل می‌کند. اوزون به بیمار اجازه می‌دهد تا زندگی راحت‌تری با درد کمتر داشته باشد و فعالیت‌های روزمره را با استقلال بیشتری انجام دهد.
ماساژ
ماساژ زانو باعث می‌شود خون و اکسیژن بیشتری به مفصل زانو برسد و به این ترتیب روند التیام زانو تسریع و تسهیل می‌شود. همچنین ماساژ دادن زانو را شل می‌کند و فشار را از روی عصب‌هایی برمی‌دارد که باعث زانو درد می‌شود.
درمان دستی
متخصص در روش درمان دستی برای تغییر یا بهبود دامنه حرکتی زانو و بافت‌های نرم نیروهایی را با دست به زانو وارد می‌کند. موبیلیزاسیون یکی از روش‌های درمان دستی است که از طریق انجام حرکت‌های غیرفعال مکرر در سرعت پایین، لغزش‌های مفصل زانوی سالم را در دامنه‌های متغیر بازسازی می‌کند. روش دیگر مانیپولاسیون (دستکاری) است که به صورت حرکت‌های سریع مفصل زانو با دامنه و نیروی کم توصیف می‌شود.
درمان دستی با بهره‌گیری از سازو کارهای مکانیکی و عصبی ـ عضلانی، عملکرد زنجیره جنبشی (مفصل‌ها و بافت نرم) را بهبود می‌دهد. تکنیک‌های مورد استفاده در درمان مختص زانو با هدف افزایش انبساط پذیری کلاژن، بهینه‌سازی لغزندگی مفصل و کاهش تون عضلانی انجام می‌شود که همگی در نهایت عملکرد زانو و حرکت‌پذیری مفصل را بهبود می‌دهد.
درمان نقاط ماشه‌ای
در بسیاری از موارد نقاط ماشه‌ای زانو دلیل اصلی احساس درد داخل مفصل و اطراف آن است. حذف این نقاط ماشه‌ای به کمک ماساژ و طب سوزنی تسکین را برای بیمار به ارمغان می‌آورد.
سوزن زدن خشک
سوزن زدن خشک روشی موثر و کارآمد برای درمان درد عضلانی و رفع اختلال میوفاشیال است. سوزن زدن خشک یا تحریک درون عضلانی (IMS) تاثیر قابل توجهی بر آرام کردن عضلات پرکار، یعنی عضلات شامل نقاط ماشه‌ای، دارد. به بیان ساده متخصص در این درمان سوزن‌هایی را در نقاط ماشه‌ای عضله فرو می‌کند، بدون این که ماده‌ای را تزریق کند. این رویکرد بر اصول نوروفیزیولوژیک و آناتومی غربی مبتنی است. سوزن زدن خشک با طب سوزنی چین باستان تفاوت دارد و نباید این دو را با هم اشتباه گرفت. با این حال چون در هر دو روش از سوزن‌های filiment یکسانی استفاده می‌شود، این سردرگمی قابل درک است.
طب سوزنی
طب سوزنی گردش خون را در زانوی آسیب دیده افزایش می‌دهد و کمک می‌کند تا بیمار ظرف چند روز بهبود یابد. با افزایش یافتن جریان خون، تمام سموم و مایعاتی که در اثر التهاب در زانو انباشته شده است، با سرعت بیشتر از زانو خارج می‌شود. در نتیجه ورم سریع‌تر کاهش می‌یابد و متعاقب آن سایش دردناکی که در اثر روی هم حرکت کردن بافت‌های متورم ایجاد می‌شود، کمتر می‌شود. در نتیجه‌ی بهبود یافتن گردش خون، خون حامل اکسیژن و سرشار از مواد مغذی به ناحیه دردناک می‌رسد تا فرایند التیام بافت تسریع شود.
تحریک الکتریکی عصب (TENS)
دستگاه تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS) برای تسکین زانو درد به کار برده می‌شود. دستگاه TENS دستگاهی کوچک و قابل حمل است که با باتری کار می‌کند. این دستگاه سیگنال‌های الکتریکی را به محل درد می‌فرستد و کمک می‌کند تا درد تحت کنترل درآورده شود.
درمان با لیزر سرد
لیزردرمانی سرد روشی است که در آن بافت در معرض نور نزدیک مادون قرمز و نورهای قرمز با شدت کم قرار داده می‌شود. شدت نور در مقایسه با لیزردرمانی‌هایی مانند لیزرهای مورد استفاده برای برش یا ابلیشن، که تولید حرارت می‌کند، کمتر است. انرژی نور در عمق دو تا پنج سانتی‌متری بافت نفوذ می‌کند و واکنشی فیزیولوژیک را برمی‌انگیزد. این واکنش التهاب را کاهش و گردش خون را افزایش می‌دهد و روند التیام را تسهیل می‌کند. از لیزر برای درمان مشکلات مختلفی مانند زانو درد ناشی از آسیب دیدگی یا آرتروز زانو استفاده می‌شود.
مگنت تراپی
شرط موثر بودن مگنت تراپی در کاهش درد این است که آهنرباها در محل مناسب قرار داده شود، البته انتخاب آهنرباهای مناسب با قدرت مناسب نیز بسیار مهم است. آهنرباها بسته به موقعیت و قدرت‌شان به شیوه متفاوتی در بدن نفوذ می‌کنند. زمانی درد زانو به نحو موثر کاهش داده می‌شود که آهنرباهایی با قدرت مناسب در موقعیت صحیح قرار داده شود.
فیزیوتراپی
متخصص فیزیوتراپی در زمینه ورزش درمانی و اثر آن بر تقویت عضلات و بهبود عملکرد آموزش دیده است. سودمندی ورزش‌های فیزیوتراپی به عنوان یکی از موثرترین روش‌ها در تسکین و پیشگیری از درد به اثبات رسیده است. متخصص فیزیوتراپی بهترین حرکات را با توجه به شرایط بیمار به وی آموزش می‌دهد و برنامه توانبخشی مناسبی را تهیه می‌کند. فیزیوتراپیست با توجه به وضعیت بیمار پیلاتس، یوگا و فیزیولوژی ورزش را در برنامه توانبخشی می‌گنجاند تا بهترین نتیجه ممکن به دست آید.
ورزش
کشش پا
روی زمین بنشینید و پاها را مقابلتان دراز کنید. کف پا را روی زمین نگه دارید، یک زانو را به آهستگی تاجایی خم کنید که کششی راحت و بدون دردی را حس کنید. 5 ثانیه در این حالت بمانید. پا را تاجایی که می‌توانید، صاف کنید و 5 ثانیه در این حالت بمانید. این حرکت را 10 بار برای هر پا تکرار کنید.
روی هم انداختن پاها
روی لبه میز یا تخت بنشینید. مچ پاها را روی هم بیاندازید. پای جلویی را به عقب و پای عقبی را رو به جلو تا جایی فشار دهید که انقباض عضلات را حس کنید. 10 ثانیه در این حالت بمانید، سپس عضلات را شل کنید. جای پاها را عوض کنید و تمرین را تکرار کنید. 4 مرتبه این حرکت را برای هر پا تکرار کنید.
بشین، پاشو
روی صندلی بنشینید. بدون این که از دست‌ها برای حفظ تعادل کمک بگیرید، بایستید و سپس بنشینید. هر حرکت را به آهستگی و به شیوه کنترل شده انجام دهید. این حرکت را به مدت یک دقیقه تکرار کنید.
درجا زدن روی پله
پای راست را روی پایین‌ترین پله پلکان بگذارید. پای چپ را بالا بیاورید، سپس پای راست را پایین بگذارید و حرکت را با پای چپ تکرار کنید. پس از آن که زانو دردتان بهتر شد، سعی کنید ارتفاع و تعداد پله‌هایی را که می‌توانید در یک دقیقه انجام دهید، بیشتر کنید.
اسکات زانو
برای حفظ تعادل از صندلی یا سطح کار بگیرید. سرپا آن‌قدر پایین بروید تا کاسه زانو انگشت شست را بپوشاند. به حالت ایستاده برگردید. این حرکت را حداقل 10 بار تکرار کنید.
ورزش‌های ممنوع برای بیماران دچار زانو درد
بیماران دچار زانو درد مزمن می‌توانند چند مورد از ورزش‌های زیر را بدون بروز مشکل انجام دهند. در اصل این ورزش‌ها در فهرست ممنوعه قرار گرفته‌اند، چون احتمال این که بیمار آنها را اشتباه انجام دهد، بالا است.
- کشش قوس کامل زانو
- لانژ
- اسکات عمقی
- کشش هوردلر
آب درمانی
قرن‌ها است که از آب درمانی به عنوان روشی ساده و بدون درد برای درمان بیماری‌های متعدد استفاده می‌شود. آب از قابلیت شل کردن عضلات برخوردار است و به بازیابی قدرت از دست رفته آنها کمک می‌کند. آب درمانی روشی مناسب برای درمان آسیب‌دیدگی زانو است، چرا که زانو در آب بهتر خم می‌شود و حرکت آن در آب تسهیل می‌شود. به علاوه آب عضلات را تقویت می‌کند. متخصصین برای درمان زانو درد از خاصیت‌های مختلف آب بهره می‌گیرند. بیمار می‌تواند خم کردن، تاب دادن، بالا بردن و فشار دادن زانو را در آب تمرین کند.
استئوتومی
در صورتی که زانو درد مزمن به خطر آرتروز شدید باشد پزشک مجبور به جراحی زانو یا استئوتومی می شود. استئوتومی به معنای بریدن استخوان است. جراح استخوان درشت نی (تیبیا) یا استخوان ران (فمور) را می‌برد و سپس مجدد آن را شکل می‌دهد تا فشار روی مفصل زانو کاهش یابد. استئوتومی زانو در مراحل اولیه آرتروزی انجام می‌شود که فقط به یک سمت مفصل زانو آسیب زده است. استئوتومی با برداشتن وزن از روی سمت آسیب دیده مفصل، درد را تسکین می‌دهد و عملکرد زانوی بیمار را بهبود می‌بخشد.
جراحی تعویض مفصل زانو
اگر طب فیزیکی موثر واقع نشود، جراحی تعویض مفصل زانو توصیه می‌شود. جراحی تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی درد ناشی از آرتروز شدید را تسکین می‌دهد و حرکت را برای بیمار آسان‌تر می‌کند. جراح ارتوپد بخش آسیب دیده زانو را می‌تراشد و مفصل مصنوعی ساخته شده از فلز یا پلاستیک را جایگزین آن می‌کند. سپس مفصل مصنوعی را با مواد مخصوصی مانند سیمان آکریلیک به استخوان ران، درشت نی و کاسه زانو متصل می‌کند.
پیشگیری
- بستن کمربند ایمنی را حین جابجایی با وسایل نقلیه موتوری فراموش نکنید.
- اشیاء بسیار سنگین را جابجا نکنید. از چهارپایه پله‌ای استفاده کنید.
- روی صندلی یا وسایل لرزان دیگر نایستید.
- زانوبند محافظ را هنگام ورزش کردن یا دیگر فعالیت‌های تفریحی فراموش نکنید.
- عضلات بدن را قبل و بعد از از ورزش یا تمرین گرم کنید.
- فعالیت‌های مختلف را به روش صحیح یا در موقعیت مناسب انجام دهید تا عضلات تحت کشش قرار نگیرد و رگ به رگ نشود.
- تجهیزات اندازه، محکم و مناسب را متناسب با فعالیت‌ها و توانایی‌های خود تهیه کنید. از انجام حرکت‌های مکرری که باعث آسیب دیدگی زانو می‌شود، اجتناب کنید.
